Gniazdo w głogu
Ciepłe popołudnie późnego lata. Zapomniana aleja starych lip wyłania się z wysokiego lasu, z lewej strony przestrzeń łagodnie opada i wzrok biegnie w nieskończoną, zamgloną dal, ponad bezmiarem lasów i nieużytkowanych pustkowi. Rozświetlony bladym słońcem krajobraz spowija nostalgiczna, kojąca cisza, wypełniona jedynie delikatnym graniem pasikoników i brzękiem dzikich pszczół, gnieżdżących się w dziuplach sędziwych lip. Droga jest zniszczona, pełno w niej kolein i wyboi, w których, mimo że deszcze nie padają już od wielu dni, rozlewają się jeszcze tu i ówdzie ciemne kałuże. Z rzadka ktokolwiek nią przejeżdża, tylko czasem trafi się samotny wędrowiec czy grzybiarz. Na poboczach, gdzie z wolna zamierają już trawy, kwitną złote łany nawłoci, starców i wrotyczy. Między lipami rozkrzewiły się leszczyny, derenie, trzmieliny, kaliny i głogi, zdobne teraz w kiście barwnych owoców i przywdziewające kolorowe stroje nadchodzącej jesieni.
Zatopieni w wiecznotrwałe piękno wędruję drogą skrytą w opiekuńcze szpalery starych drzew. Niespodziewanie dostrzegam kuliste gniazdko umieszczone w niskim krzaczku głogu. Strzyżyk? On lubi takie miejsca i lęgi zdarza mu się w sierpniu kończyć, toteż gniazdo może jeszcze wyglądać jak nowe, choć teraz, w pierwszych dniach września, na pewno jest już puste. Podchodzę więc bez obawy, że zakłócę spokój lęgu, pochylam się, by przyjrzeć się z bliska misternej konstrukcji z suchych traw i liści i wtem... Rude zwierzątko, mniejsze od myszy, smyrgnęło z boku gniazda, zwinnie przebiegło po cienkich gałązkach i zastygło w bezruchu nieopodal, obejmując łapkami pionowy pęd krzewu. Znieruchomiałem. Duże, czarne oczy, nadające stworzątku przemiły wygląd, wpatrują się we mnie trochę z obawą, trochę z zaciekawieniem. Przenika mnie radosne podniecenie - cóż za spotkanie! To przecież orzesznica, gryzoń bardzo rzadki na północy Polski. Niełatwo ją zaobserwować, a tu jeszcze gniazdo, i to na pewno lęgowe! Aparat fotograficzny trzymam w ręku, próbuję jak najostrożniej zrobić zdjęcie, jednak zaniepokojona dorosła samica nieskora jest do pozowania, więc i zdjęcia niespecjalnie się udają.
Z nadzieją, że w gnieździe jest potomstwo, wracam tu po kilku dniach wczesnym zmierzchem, kiedy te drobne pilchy budzą się do nocnego życia. I nadzieja spełnia się. Po zaledwie kilkunastu minutach oczekiwania, na głogowej scenie pojawiają się małe orzesznice, rozkosznie nieświadome w swym dziecięctwie. Moja obecność zupełnie ich nie płoszy, a raczej po dziecięcemu intryguje. Lecz to - zapewne lepiej od słów - oddadzą zatrzymane w kadrze obrazy.
Na zawsze zapadnie we mnie to spotkanie, ten jasny epizod przemijania. Drobne życie zawieszone w ciszy dogasającego lata w kruchym gnieździe na skraju rozległego pejzażu, zapomniana aleja starych drzew, gdzie unosi się dobry duch tych, którzy ją posadzili i ja, zanurzony w krajobraz, zasłuchany w niezmąconą tu jeszcze harmonię bytu...
Orzesznica (Muscardinus avelanarius L.) – gryzoń z rodziny popielicowatych (pilchowatych), mającej w Polsce jeszcze trzech przedstawicieli: popielicę, koszatkę i niezwykle rzadką żołędnicę. Orzesznica jest wśród nich najmniejsza: długość głowy i tułowia 6–9 cm, ogona 5–8 cm, ciężar 15–28 g. Ubarwienie wierzchu ciała i ogona jest rude, natomiast spód biało-kremowy. Na podgardlu widoczna biała plama. Ogon bez kity.
Orzesznica najchętniej zamieszkuje porośnięte krzewami obrzeża lasów liściastych i mieszanych. Zwinnie porusza się nawet po bardzo cienkich gałązkach. Prowadzi nocny tryb życia. Żywi się nasionami i owocami (jagody, orzechy laskowe, żołędzie i bukiew), a wczesną wiosną - głównie korą młodych pędów.
W październiku zapada w głęboki zimowy sen, z którego budzi się dopiero w kwietniu – maju. Zimę przesypia w dziuplach, pod korzeniami, skrzynkach dla ptaków itp. W niesprzyjających warunkach potrafi również zasypiać latem.
Od wiosny do jesieni orzesznica zamieszkuje dwa rodzaje gniazd: lęgowe oraz letniskowe. Pierwsze zbudowane są z traw, liści i kawałków kory zlepionych śliną i miękko wyścielone. Są kuliste, z bocznym wejściem i umieszczone nisko w gęstych krzewach. Gniazda letniskowe natomiast - służące gryzoniom jako dzienne kryjówki, sklecone są niedbale i ulokowane wyżej (do
W ciągu roku orzesznice mają dwa mioty – w maju i sierpniu – w każdym zazwyczaj od 3 do 5 młodych. Młode otwierają oczy po 17 dniach. Mleko matki ssą przez miesiąc, a usamodzielniają się po około 6 tygodniach. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 10–12 miesięcy. Żyją od 4 do 7 lat.
Zasięg występowania orzesznicy obejmuje Europę (poza obszarami północnymi i Półwyspem Pirenejskim) oraz Azję Mniejszą. W Polsce najliczniejsza jest na południu i południowym wschodzie (choć tam też wcale nieczęsta), ku północy coraz rzadsza. Gniazdo orzesznicy z młodymi, znalezione we wrześniu 2005 roku, jest pierwszą udokumentowaną (takż i zdjęciami) obserwacją tego gatunku na Wysoczyźnie Elbląskiej.
Orzesznica znajduje się na liście gatunków zwierząt objętych ochroną ścisłą.
Tekst i zdjęcia: Zbigniew Zagrodzki
